Ετεροδοσοληψία (1) Πρόταση γιά συζήτηση

Σε προηγούμενη ανάρτηση είχα ανεβάσει link με μονογραφία  του καθηγητή Τάσιου που αφορούσε σ΄αυτό που ονομάζουμε στη χώρα μας λάδωμα, διαφθορά, δεκασμό κλπ με τίτλο ετεροδοσοληψία.

Ο καθηγητής Τάσιος είναι Μηχανικός και το κείμενο είχε γραφτεί επ’ ευκαιρία ενός συνεδρίου του επίσημου οργάνου των Μηχανικών που αφορούσε στη διαφθορά στα Δημόσια έργα το 2005.  Σταδιακά θα ανεβάσω αποσπάσματα της μονογραφίας  δίνοντας την άποψή μου και ζητώντας τις απόψεις των αναγνωστών είτε είναι συνάδελφοι είτε όχι.

Στο κείμενο του κ. Καθηγητή υπήρχαν συνεντεύξεις από εργολάβους, μελετητές, δημ. Λειτουργούς κλπ όπου ο καθένας έδινε την άποψή του.  Παρατίθενται οι συνεντεύξεις του  Δημ. Λειτουργού και του κατασκευαστή. Σχολιάζονται και δίδεται κάτι που θεωρείται λύση.

Ο κ. Ω. Ν. (δημόσιος υπάλληλος)

Οι υπάλληλοι Μηχανικοί έχουν ασήμαντες ελπίδες ανάδειξης μέσα στην Υπηρεσία καί  από  οικονομική  άποψη,  καί  από  άποψη  προαγωγών  και κοινωνικής αναγνώρισης. Το γεγονός αυτό, καθώς και η αίσθηση ότι πολλές φορές η συμβολή ενός Επιβλέποντος στην παραγωγή του τεχνικού έργου είναι σημαντικότατη (εν συγκρίσει προς εκείνων οι οποίοι έχουν αναλάβει το έργον), ενδέχεται  να  δημιουργεί συνθήκες ευνοϊκές προς την μή-σύννομη αναίρεση της οικονομικής αδικίας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα φαινόμενα αυτά είναι συχνότερα στους νεότερους (νεοπροσλαμβανόμενους) Υπαλλήλους.

Πρακτικώς, δέν ασκείται εκβιασμός απ' τον Υπάλληλο. Όλα φαίνεται οτι γίνονται συναινετικώς. Πάντως τα ποσά που λέγεται ότι καταβάλλονται είναι μικρότερα του 20% στις Μελέτες, και λιγότερο του 5-10% στις Κατασκευές. Μόνον  για  την επιτάχυνση  εκδόσεως των Πιστοποιήσεων  λέγεται ότι ενδέχεται να συμφωνείται ποσοστό της τάξεως τού 1-2% (και πάλιν χωρίς καμμιάν άλλη απαίτηση χαρισμού). Στην Πολεοδομία, λένε ότι τα χρηματικά ποσοστά της συναλλαγής είναι γύρω στο 10%.

Για  την  "ανάθεση"  Μελέτης  ή για  την "ευνοϊκή  κρίση"  Προσφοράς Κατασκευής, λέγεται  ότι  εμφανίζεται  συνήθως  ένας  Μεσάζων,  ο  οποίος απευθύνεται στον Υπηρεσιακό Παράγοντα  απευθείας, είτε μέσω Πολιτικού Προσώπου. Ο ρόλος αυτών των (συνήθως ανεπάγγελτων) μεσαζόντων και των υποστηρικτών-τους κομματικών συνδέσμων, ενδέχεται να είναι σημαντικότερος απ' ό,τι φαίνεται.

Η καταπολέμηση αυτού του φαινομένου οφείλει να  γίνει  προς όλες τις κατευθύνσεις, εξορθολογισμού  των  Δημοσίων Έργων περιλαμβανομένης βεβαίως και της δίκαιης αμοιβής των στελεχών  Δημοσίων  Υπαλλήλων οι οποίοι επωμίζονται τη διανοητική και τη διευθυντική ευθύνη της παραγωγής του έργου. Καμμιά λογική δέν αιτιολογεί την  κραυγαλέα διαφορά αμοιβών μεταξύ των βασικών παραγόντων υλοποίησης του δημοσίου έργου.

3.2.1 Ο κ. Χ.Η. (1) (Κατασκευαστής)

Κανείς δεν γίνεται κλέφτης αν δεν έχει κάποια ανάγκη. Η συνηθέστερη αφορμή είναι η βελτίωση της χαλεπής οικονομικής κατάστασης των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά και η προσπάθεια των Εργολάβων να επιβιώσουν, μέσα σε ένα πολλαπλώς εχθρικό και στρεβλό πλαίσιο άσκησης τού επαγγέλματός των.Ο σχεδόν γενικός κανόνας είναι η ή π ι α ενίσχυση του Επιβλέποντος με εξυπηρετήσεις όπως δωρεάν βενζίνη για το αυτοκίνητο πληρωμή διδάκτρων τέκνου σε σχολεία δωρεάν ταξίδια (ή σπανιότερα) καταβολή ενός πολύ μικρού μηνιαίου επιδόματος, χωρίς καμμιάν  ειδική υποχρέωση ή απαίτηση.

Φαινόμενα εκβιασμού εκ μέρους του Επιβλέποντος ("δώσε-μου τόσα γιατί θα σε κάψω") δεν παρατηρούνται καθόλου στα μεγάλα έργα. Αντιθέτως ,στα μικρά έργα (ιδίως στην Περιφέρεια) οι λεγόμενοι "αρπάχτρες"  (απαιτητές "ποσοστού" δηλαδή) βρίσκουν έδαφος προσφορότερο.

Όταν όμως συμβαίνει να πρέπει να εκτελεσθεί ένα έργο με σαφή πρόβλεψη μεγάλης οικονομικής  ζημίας του Εργολάβου (είτε εκ προθέσεως είτε λόγω κακής εκτιμήσεως) τότε ο ίδιος ο Εργολάβος επιζητεί τη σωτηρία-του ζητώντας την κατανόηση (και τελικώς τη συνενοχή) του Επιβλέποντος, μέσω προσφοράς μεγάλων ποσών τα  οποία λέγεται ότι κινούνται μεταξύ του 5% έως 20% (απ' τα μεγάλα προς τα μικρά έργα).

Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, όταν οι αρχικές έρευνες, (γεωτρήσεις, μετρήσεις, αρχειακές εξετάσεις σε οργανισμούς κοινής ωφελείας κλπ) είναι ανεπαρκείς/   βιαστικές/λανθασμένες,  τότε  οι  πιθανότητες  συναλλαγής αυξάνονται  σημαντικά.  Η  κρατούσα  αντίληψη  των  Υπηρεσιών  Ανάθεσης Μελέτης για  "γρήγορη και φθηνή" διεκπεραίωση των μελετών, αποδεικνύεται έτσι πολύ δωρογενεσιουργός.

Πρέπει να συγκεντρώσετε το ενδιαφέρον σας περισσότερο στο Νομαρχιακό επίπεδο όπου γίνονται έργα πολλά σε πλήθος με ήσσονος ακριβείας Μελέτες με λιγότερο ευρύ προσωπικό Επίβλεψης – με ενδεχομένως ανίδεους (πιθανώς δε και με διαφορετικές ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων) τοπικούς παράγοντες.

Οι συνθήκες αυτές είναι δυνητικώς ευνοϊκότερες για συναλλαγή. Μια  απ'  τις  άλλες  αιτίες  που  οδηγούν  τον  Εργολάβο  να  επιζητήσει ετεροδοσοληψίες,  είναι  κι  η  βεβαιότητά-του ότι  οι  αιτήσεις  θεραπείας  τις οποίες υποβάλλει προς τον Υπουργό,  απορρίπτονται πάντοτε. Είναι κι αυτό μια "προαγωγή εις παρανομίαν", όταν ο Νόμος υπονομεύεται απ' την ίδια την Υπουργική τακτική.

Ανάμεσα σ' άλλα μέτρα, θα βοηθούσε κι η γενίκευση της πριμοδότησης του Εργολάβου όταν περατώνει το έργο εγκαιρότερα υπο τον όρο βεβαίως οτι οι Μελέτες δεν παρουσιάζουν εκπλήξεις.

Τα σχόλια

Το βασικό επιχείρημα/παράπονο του δημόσιου υπάλληλου είναι τα λίγα που παίρνει. Αυτή η δικαιολογία για την διάπραξη μιας παράβασης που όφειλε να είναι κακούργημα, τίθεται κάτω από ισχυρή αμφισβήτηση. Οι προτάσεις του ήταν παρά μια ευχή για κάποιον εξορθολογήσμο και φυσικά παραπάνω λεφτά.

Ας έρθουμε στον κατασκευαστή. Και εδώ το πρώτο επιχείρημα έχει να κάνει με τα λεφτά. Μόνο που είναι από την ανάποδη. Λεφτά υπάρχουν λοιπόν. Κύριοι συνάδελφοι του δημοσίου εδώ είμαστε εμείς. (και βενζίνα για το αυτοκίνητο και δίδακτρα για τα παιδιά και μερικά φράγκα  για τα δύσκολα). Κι όλα αυτά πριν καν τα ζητήσετε. Από εκεί και μετά ξέρουμε ότι δεν θα πειράξετε τους μεγαλοκαρχαρίες. Επιτέλους όμως λυπηθείτε την μαρίδα. Το επιχείρημα αυτό, που θα το έλεγες και συνοπτική περιγραφή μιας κατάστασης έχει την ίδια αξία με αυτό του ΔΥ.

Δόθηκαν όμως και άλλα δύο στοιχεία.

Η ποιότητα της μελέτης και οι παρεμβάσεις στην ανάθεσή της. Η μελέτη είναι το DNA του έργου. Αν το DNA είναι ελαττωματικό το τελικό προϊόν δύσκολα σώζεται.  Η ελαττωματική μελέτη οδηγεί σε χάος και το χάος παράγει ανηθικότητα. Πιθανώς η ίδια η ηθική να είναι μην είναι τίποτε παραπάνω από τήρηση κανόνων αποφυγής του χάους.   Η απαιδευσία και η διαφθορά του πολιτικού  προσωπικού γεννά ανεπαρκείς μελέτες. Είναι δικό της προιόν η διαστροφή των διαδικασιών ανάθεσης και επίβλεψης των μελετών.

Η ικανότητα των μελετητών παίζει μικρότερο ρόλο. Οι μελέτες είναι και αυτές έργα που παράγονται από επιχειρήσεις (σύνταξης μελετών). Στις επιχειρήσεις υπάρχει ο βελτιωτικός ανταγωνισμός, αρκεί βέβαια να αφεθεί να λειτουργήσει. Η στρεβλωτικές παρεμβάσεις όμως είναι πάντα πολιτικές επιλογές.

Η πρόταση

Η πρόταση που ταπεινά διατυπώνεται εδώ βασίζεται στην παραδοχή ότι, σ΄αυτήν την γενιά τουλάχιστον, οι Δημόσιοι Υπάλληλοι δεν θα μπορέσουν να ασκήσουν επίβλεψη. Αφήνοντας το γεγονός ότι η Δημοσιοϋπαλληλική θέση είναι προϊόν συναλλαγής και φυσικά ότι γι’ αυτή προορίζονται οι πιο ανίκανοι και πειθήνιοι ταυτόχρονα, υπάρχει και μια εγγενής ιδιομορφία της επίβλεψης: Η επίβλεψη είναι έλεγχος, μιά μορφή απονομής δικαίου. Η δημόσια διοίκηση είναι κατ’ εξοχήν διαδικασία εκτελεστικής εξουσίας. Η θεώρηση αυτή οδηγεί αβίαστα στην πρόταση η επίβλεψη οφείλει να ανατεθεί σε ιδιωτικά γραφεία.

Τα γραφεία αυτά θα είναι μόνον γραφεία επιβλεπόντων. Ομάδες ανθρώπων στις οποίες θα έχει μεταβιβασθεί μια οιονεί Δικαστική εξουσία. Αυτές θα απαγορεύεται να κάνουν μελέτες και κατασκευές όπως θα απαγορεύεται να έχουν οποιαδήποτε κρυφή ή φανερή σχέση με φορείς μελετών ή κατασκευών.  Η λειτουργία τους θα διέπεται από κανόνες επιλογής προσωπικού και από ένα  ποινολόγιο που θα εφαρμόζεται από έναν καλοδομημένο μηχανισμό εφαρμογής των ποινών.

Ως προς το τελευταίο τα πράγματα είναι πανεύκολα όσο κι αν φαίνεται σε μια πρώτη ματιά ότι είναι ανέφικτα. Η επίβλεψη θα έχει δύο περιορισμούς.

Η πρώτη θα είναι ο προϋπολογισμός. Δεν θα επιτρέπεται παρεμβάσεις της να ανεβάσουν το προϋπολογισμό του επιβλεπόμενου έργου πάνω από 5% για παράδειγμα. Σε ενάντια περίπτωση αυτό θα σημαίνει ή παρέμβαση του κυρίου του έργου ή λάθος μελέτη. Και στις δύο περιπτώσεις τα πράγματα θα οδηγούν σε κρίσεις και κυρώσεις. Ο μεν κύριος του έργου θα πρέπει να λογοδοτήσει την Ελέγχουσα αρχή, ο δε μελετητής στο μητρώο μελετητών με τις αντίστοιχες συνέπειες.

Φυσικά υπάρχει και η αμέλεια, η κακοτεχνία. Η επίβλεψη προστατεύει το έργο από αμέλειες και κακοτεχνίες. Τι γίνεται όμως όταν αυτή δεν μπορεί για λόγους διαφθοράς είτε επαγγελματικής ανεπάρκειας να τις προλάβει; Πολύ απλά θα ασφαλίζει το έργο έναντι κακοτεχνιών σε ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία. Κάθε κατασκευαστικό σφάλμα θα αναλαμβάνουν να το πληρώσουν οι ασφαλιστικές οι οποίες με την σειρά τους θα επιβαρύνουν τα ασφάλιστρα των εταιρειών επίβλεψης στη επόμενή τους δουλειά. Ταυτόχρονα θα μοιράζουν και θα προλαμβάνουν κινδύνους μεγαλύτερων έργων διερευνώντας τα βιογραφικά των μηχανικών που θα συμμετέχουν στις ομάδες επίβλεψης. Τέλος και επειδή μια σειρά ζημιών θα περνούν από την βάσανο της έρευνας προκειμένου να κατανεμηθεί ευθύνη πριν η ασφάλεια καταβάλει αποζημιώσεις, θα έχουμε διαρκή  καταγραφή των αδυναμιών του συστήματος παραγωγής έργων. Αδυναμιών που θα προέρχονται ή από τους ελλείπεις κανονισμούς  ή από λειψή εκπαίδευση τεχνικού και διοικητικού προσωπικού  ή ακόμη και από ατέλειες της Νομοθεσίας.

Κλείνοντας θα προλάβω την ερώτηση: Τι θα γίνει με τους ήδη υπάρχοντες υπαλλήλους; Κάποιοι, οι καλοί, θα απορροφηθούν από τον ιδιωτικό τομέα κάποιοι θα πάνε για ψάρεμα και τέλος κάποιοι θα παραμείνουν για να ασχοληθούν με την διαχείριση των έργων, δηλαδή την διενέργεια διαγωνισμών, τις πληρωμές και τις ποινικές ή πειθαρχικές διώξεις. Ούτε μελέτες ούτε επιβλέψεις πλέον. Πολλώ δεν μάλλον ούτε έργα με αυτεπιστασία. Είναι καιρός

Από πού θα πληρώνονται οι επιβλέποντες:  Μα από ποιόν άλλον εκτός από τον κύριο του έργου.