Τα ανοιχτά δεδομένα και ο μυστικός πόλεμος

Ήξερα εδώ και καιρό τον πόλεμο που δέχεται η διαφάνεια στην χώρα. Μου έχουν αρνηθεί και μου ξαναρνηθεί πρόσβαση σε δημόσια (δημοτικά) έγγραφα. Ήθελα να γράψω και θα γράψω γι αυτό. Απλώς τώρα συνειδητοποίησηα ότι κάποιος άλλος κατέχει καλύτερα το θέμα και έχει γράψει αντίστοιχο κείμενο στην Καθημερινή. Θοδωρής Γεωργακόπουλος λοιπόν.

Πίσω από τα μνημόνια και την πτώχευση, κάτω από τον πάταγο της ανεργίας και της φτώχιας, κρυμμένος πίσω από τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις, ένας πόλεμος μαίνεται. Τον αφουγκράζεστε; Συνέβαινε και πριν πάμε γονυπετείς στην τρόικα, συμβαίνει από πάντα, συμβαίνει και τώρα. Οι δυνάμεις των ενάρετων, των νάρκισσων ή των απονενοημένων πολεμούν απέναντι στις δυνάμεις αυτών που έχουν συμφέρον. Ο πόλεμος διαδραματίζεται στη δημόσια διοίκηση της χώρας, και δεν τον παίρνει χαμπάρι σχεδόν κανείς. Μόνο σποραδικά αντιλαμβανόμαστε μερικές από τις μάχες. Εχτές πήγα στη Βουλή των Ελλήνων αυτοπροσώπως, για να παρακολουθήσω μία, κρίσιμη.
Το θέμα των “ανοιχτών δεδομένων” είναι ένα θέμα αναίτια αμφιλεγόμενο, κυρίως επειδή πολλοί άνθρωποι έχουν μια φυσική -και ως ένα σημείο υγιή- ανασφάλεια όσον αφορά τη λέξη “δεδομένα”. Τι δεδομένα; Προσωπικά δεδομένα; Ποια δεδομένα είναι αυτά; Με γράφουν εμένα μέσα; Τι γράφουν; Στην πραγματικότητα, ωστόσο, πρόκειται για ένα θέμα που δεν αφορά την ιδιωτική ζωή των πολιτών, αλλά το αντίθετο: Την κοινή, δημόσια ζωή τους.
Όλοι οι φορείς δραστηριότητας στον κόσμο μας σήμερα παράγουν δεδομένα. Πολλά δεδομένα. Από τις αποδείξεις που κόβουν οι ταμειακές μηχανές μέχρι τις φωτογραφίες που τραβάνε οι δορυφόροι από πάνω μας και από τις ιατρικές συνταγές που καταχωρούνται στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση μέχρι τα ονόματα των δρόμων και τους αριθμούς πινακίδων των αυτοκινήτων και τα δρομολόγια των ΚΤΕΛ και τις οικονομικές συμφωνίες του Δημοσίου, όλα αυτά είναι δεδομένα, είναι data, και είναι καταγεγραμμένα και αποθηκευμένα κάπου.
Και αυξάνονται συνέχεια, με ρυθμό πρωτοφανή.
Σύμφωνα με έρευνα της IBM, το 90% της πληροφορίας που υπάρχει σήμερα διαθέσιμη στην ανθρωπότητα δημιουργήθηκε τα δύο τελευταία χρόνια. Είναι τόση πολλή που δεν ξέρουμε ακριβώς τι να την κάνουμε. Εταιρείες τζίρου δισεκατομμυρίων αναπτύσσουν εργαλεία για να εξάγουν αξία από αυτά τα βουνά δεδομένων, τα οποία μεγαλώνουν κάθε φορά που μια εταιρεία κόβει ένα τιμολόγιο ή ένα πιτσιρίκι ανεβάζει μια φωτογραφία με το smartphone στο ίντερνετ.
Είναι ένα τεράστιο θέμα με πολλές ενδιαφέρουσες εκφάνσεις, αλλά μια από τις πιο σημαντικές, κι αυτή που με έφερε εχτές μέσα στην αίθουσα της ολομέλειας, είναι η τύχη των δεδομένων που παράγει η δημόσια διοίκηση και οι δημόσιες υπηρεσίες. Γιατί τα δεδομένα των δημόσιων υπηρεσιών, που είναι προϊόντα της δραστηριότητας που χρηματοδοτείται από τα λεφτά των φορολογούμενων, θα πρέπει να είναι και δημόσια. Σωστά; Σωστά. Η Ελλάδα ωστοσο υστερεί δραματικά σε όλους τους τομείς δραστηριότητας της δημόσιας διοίκησης, και υστερεί και σ’ αυτόν. Έχει λίγα δεδομένα σε ψηφιακή, εύληπτη μορφή, και από αυτά ελάχιστα είναι ανοιχτά και προβάσιμα από τους πολίτες. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, αλλά είναι ένα περίπλοκο πρόβλημα, δύσκολο να το εξηγήσεις σε κάποιον που, ας πούμε, προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα, και δεν ξέρει πότε θα ξαναβρει δουλειά σ’ αυτή τη χώρα. Τι τον νοιάζει αυτόν αν το ιστορικό των αυτοκινήτων που έχουν άδεια κυκλοφορίας ή τα δεδομένα του κτηματολογίου είναι ελεύθερα προσβάσιμο από τους πολίτες; Επειδή είναι πολύ περιφραστική η εξήγηση, δε μοιάζει πολύ πιεστικό το θέμα. Αλλά έχει σημασία.
“Υπάρχουν μετρήσιμα οικονομικά αποτελέσματα από το άνοιγμα των δεδομένων”, μου είπε ο Θωμάς Ψύρρας ο οποίος είναι βουλευτής (Λάρισας, της ΔΗΜΑΡ) και ταυτόχρονα ενημερωμένος σε θέματα τεχνολογίας, συνδυασμός σπάνιος. “Δημιουργείται οικονομική δραστηριότητα, θέσεις εργασίας, και ταυτόχρονα μειώνεται το κόστος των συναλλαγών και τα διοικητικά βάρη”.
Τις τελευταίες τρεις ημέρες στην ολομέλεια της Βουλής συζητιέται ένα νομοσχέδιο που αφορά σε μια σειρά από θέματα του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης, από τις συμβάσεις των καθαριστριών των σχολείων μέχρι τη λειτουργία της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης. Κάποια από τα άρθρα αφορούν σε θέματα διαφάνειας και στα ανοιχτά δεδομένα, με στόχο την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή. Στην πραγματικότητα, όμως, η φρασεολογία ξεπερνά και τις επιταγές της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Είναι σχεδόν ριζοσπαστικά προοδευτική.
Πολύ απλά το συγκεκριμένο νομοσχέδιο επιβάλλει το εξής: Όλα τα δεδομένα που παράγουν οι δημόσιες υπηρεσίες του κράτους είναι εξ’ ορισμού ανοιχτά και δημόσια. Μόνο οι εξαιρέσεις πρέπει να ορίζονται με σαφήνεια από τη νομοθεσία. Κατά κανόνα, τα στοιχεία που παράγει ένας δημόσιος φορέας πρέπει να είναι ανοιχτά. Αυτό, το ΚΚΕ, από το παράλληλο σύμπαν στο οποίο ζει, το ερμηνεύει ως “ανοίγει νέους δρόμους για την κερδοφορία του κεφαλαίου και τη στέρηση ατομικών ελευθεριών”, και γι’ αυτό καταψηφίζει. Για όσους όμως ζουν σε ετούτο το σύμπαν, το δικό μας, είναι κάτι θαυμάσιο.
Η αγωνία μου εντοπίζεται, φυσικά στο ότι γνωρίζω πως στη δημόσια διοίκηση μαίνεται ο προαναφερθείς πόλεμος. Είναι λυσσαλέος. Κάθε φορά που μια μεταρρύθμιση έρχεται στο δημόσιο διάλογο και στη Βουλή, κάποιος ενοχλείται, κάποια συντεχνία ξεβολεύεται ή χάνει το παραθυράκι που εκμεταλλευόταν ως τώρα, και η αντίδραση είναι σχεδόν πάντα βροντερή. Το μπάχαλο στη διαχείριση των δεδομένων που παράγονται από τις δημόσιες υπηρεσίες ως τώρα αντιμετωπιζόταν από πλειοψηφίες που δεν ενδιαφέρονταν να το διορθώσουν επειδή δεν είχαν καμία όρεξη ή αρμοδιότητα, και από θολές μειοψηφίες που φέρονται να εκμεταλλεύονται την αξία της παραμονής αυτής της πληροφορίας σε κλειστό κύκλο, μακριά από τα αδιάκριτα μάτια των πολιτών που την πληρώνουν. Θυμάστε την πρόσφατη “περίεργη” επίθεση κατά της Διαύγειας από μια μυστήρια τροπολογία άγνωστης προέλευσης; Προχτές εμφανίστηκε άλλη μια μυστήρια τροπολογία η οποία (“από λάθος”) προσπαθούσε να σαμποτάρει την ουσία της Διαύγειας επίσης, έστω και σε πιο περιορισμένο βαθμό. Κολλημένη πάνω στο νομοσχέδιο για τα ανοιχτά δεδομένα.
Καταλαβαίνετε τι εννοώ;
Πόλεμος.
Και, βεβαίως, ένας νόμος δεν αρκεί. Η συζήτηση συνεχίστηκε και σήμερα, και ο νόμος πιθανότατα θα περάσει (δεν το ξέρουμε τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές), αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι από αύριο οι δημόσιες υπηρεσίες θα βγάλουν έξω τα δεδομένα τους να τα πάρει ο κόσμος να τα επεξεργάζεται σε Excel. Σχεδόν σίγουρα η εφαρμογή του θα γνωρίσει εμπόδια. Κάποιες υπηρεσίες θα συμμορφωθούν άμεσα, αλλά πιθανότατα οι περισσότερες θα το αποφύγουν, ενεργητικά ή παθητικά. Πέρυσι, ας πούμε, πέρασε ένας νόμος που επιτάσσει να βγουν ανοιχτά και δημόσια τα πολύτιμα γεωχωρικά δεδομένα του κτηματολογίου. Είναι ψηφισμένος νόμος του κράτους. Κι ακόμη δεν έχει γίνει τίποτα.
Και ο φετινός, ευρύτερος νόμος έχει, αναπόφευκτα, κενά και ελλείψεις. “Δεν φτάνει να ζητάμε την ανοιχτότητα”, μου είπε ο κύριος Ψύρρας. “Χρειάζεται να δώσουμε κίνητρα στις υπηρεσίες για να δώσουν τα δεδομένα. Να υπάρχει προβλεπόμενη διαδικασία συντήρησης και ανανέωσής τους. Να υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο για τη διάθεσή τους. Και βέβαια δε φτάνει μόνο η ανάρτηση, τα δεδομένα πρέπει να ανεβαίνουν με τα metadata τους, για να μπορεί ο πολίτης να τα βρίσκει”.
Έστω κι έτσι, όμως, ο νόμος τώρα υπάρχει, και θεωρητικά θα μπορούσε να αποτελέσει εργαλείο για μια μορφή “νομικού ακτιβισμού” που θα ανάγκαζε και τις υπηρεσίες που θα αντισταθούν να δημοσιοποιήσουν τα δεδομένα τους.
Ο πόλεμος έχει ακόμη μέλλον.
Ετούτη ήταν μόνο μία μάχη.