Το πρωτογενές πλεόνασμα της διαφθοράς

Του Θοδωρη Γεωργακοπουλου από την Καθημερινή Κάθε εβδομάδα έρχεται στην επιφάνεια ένα πολιτικό και οικονομικό σκάνδαλο τόσο μεγάλου μεγέθους που, αν έσκαγε σε καμιά από τις χώρες που έχουν παράδοση αιώνων στη δημοκρατία και πολιτικό πολιτισμό πιο εξελιγμένο, θα έριχνε κυβερνήσεις, θα πυροδοτούσε παραιτήσεις, θα ανέτρεπε το πολιτικό status quo. Κάθε εβδομάδα. Η νωχελικότητα με την οποία το πολιτικό προσωπικό και οι πολίτες παρακολουθούν τις αποκαλύψεις -και για τα μεγάλα, τα εξοπλιστικά, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, αλλά και για τα μικρά, όπως τα ανδραγαθήματα του πολιτικού αστέρος Λιάπη- είναι ενδεικτική της ανοσίας και ανοχής της δικιάς μας κοινωνίας στη διαφθορά και την ανομία. Η Ελλάδα είναι η πιο διεφθαρμένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και σύμφωνα με μια κατάταξη της Transparency International που μετρά την «αντίληψη» της διαφθοράς -το πόσο διεφθαρμένη δηλαδή θεωρείται μια χώρα- η 94η πιο διεφθαρμένη χώρα στη Γη, ισοπαλία με την Ινδία και το Τζιμπουτί. Η ντροπιαστική αυτή επίδοση δεν νομίζω ότι οφείλεται σε χαρακτηριστικά «του λαού» που συνιστά αυτό το κράτος. Δεν έχουν γονίδιο διαφθοράς οι Ελληνες ούτε είμαστε πιο ανήθικοι από τους άλλους λαούς του κόσμου. Είμαστε, όμως, συνηθισμένοι και εθισμένοι στη διαφθορά. Ο μηχανισμός αυτού του φαινομένου -όχι αυτός που περιγράφει το πώς εμφανίστηκε, αλλά αυτός που περιγράφει το πώς διαιωνίζεται- θυμίζει πάρα πολύ τον φυσικό μηχανισμό με τον οποίο τα έμβια όντα αντιλαμβάνονται το περιβάλλον. Σε μια πρόσφατη έκδοση του ινστιτούτου Edge, ένα βιβλίο που λέγεται «This Explains Everything» και περιέχει τις απαντήσεις 150 φιλοσόφων και επιστημόνων στην ερώτηση «ποια είναι η αγαπημένη σας βαθιά, κομψή ή όμορφη εξήγηση;» οι περισσότεροι συμμετέχοντες επέλεξαν φυσιολογικά να γράψουν για τη θεωρία της Φυσικής Επιλογής του Κάρολου Δαρβίνου. Ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς, προσπαθώντας να πρωτοτυπήσει, επέλεξε μιαν άλλη επιστημονική ιδέα, την οποία μάλιστα εισήγαγε εν μέρει ένας δισέγγονος του Δαρβίνου, ο νευροβιολόγος Οράτιος Μπάρλοου. Σύμφωνα με αυτήν, τα αισθητήρια όργανα των έμβιων όντων δεν είναι απαραίτητο να καταγράφουν την πραγματικότητα συνέχεια και λεπτομερώς. Αν έπρεπε κάθε λεπτομέρεια που υπάρχει γύρω μας να καταγράφεται με κάποιον τρόπο στον ανθρώπινο εγκέφαλο τότε, και μόνο επειδή οι λεπτομέρειες που υπάρχουν γύρω μας είναι σχεδόν άπειρες, ο εγκέφαλος θα έπρεπε να έχει περισσότερους νευρώνες από τα άτομα που υπάρχουν στον γαλαξία. Ετσι ο εγκέφαλος «κλέβει»: Τα αισθητήρια όργανα δεν καταγράφουν πληροφορία που είναι «πλεονασματική», που δηλαδή ο εγκέφαλος μπορεί να υποθέσει ότι υπάρχει εκεί χωρίς να δέχεται τα αντίστοιχα σήματα σώνει και καλά. Μελετώντας τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς των βατράχων ο Μπάρλοου διαπίστωσε ότι μόνο ελάχιστα στέλνουν μηνύματα στον εγκέφαλο. Τα υπόλοιπα, που βλέπουν μια πληροφορία που πιθανότατα είναι ίδια με αυτή που βλέπουν και τα διπλανά τους, δεν στέλνουν τίποτα. Η πληροφορία εννοείται. Είναι πλεονασματική. Οταν ο εγκέφαλος βρίσκεται μπροστά σε ένα equillibrium όπου τίποτα δεν αλλάζει, δεν χρειάζεται να βομβαρδίζεται με μηνύματα. Καταλαβαίνει από τα συμφραζόμενα. Συνηθίζει. Μόνο όταν κάτι κινείται στο οπτικό πεδίο του βατράχου ξυπνάνε τα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή του και αναφέρουν στον εγκέφαλο ότι κάτι άλλαξε. Η διαφθορά και η ανομία για εμάς δεν είναι ερέθισμα, είναι πλεόνασμα. Οι νευρώνες της κοινωνίας των ανθρώπων που ζουν εδώ αρνούνται να ξυπνήσουν και να στείλουν μηνύματα στον εγκέφαλο γιατί δεν χρειάζεται. Η διαφθορά είναι φυσιολογική κατάσταση. Σε κάθε κλίμακα, από τα αυθαίρετα κτίσματα μέχρι τα σκάνδαλα με τα υποβρύχια, την έχουμε συνέχεια γύρω μας. Δεν την καταγράφουμε καν - υποθέτουμε ότι υπάρχει, και έχουμε δίκιο. Το φαινόμενο το περιέγραψε εύστοχα πριν από λίγα χρόνια και ο δημοσιογράφος Μάικλ Λιούις που είχε έρθει στην Ελλάδα για να κάνει ρεπορτάζ για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου. Κάθισε ο άνθρωπος και μίλησε με εφοριακούς, πολιτικούς, τραπεζίτες και άρχιζαν όλοι να του αραδιάζουν σκάνδαλα το ένα μετά το άλλο, πώς τα παίρνει ο ένας, πώς τα κρύβει ο άλλος, και ο Λιούις άκουγε με ανοιχτό το στόμα μέχρι που, όπως γράφει, έπειτα από ένα εικοσάλεπτο κάθε συνέντευξης κουραζόταν, βαριόταν, γονάτιζε  από το πλήθος των ιστοριών, από το μέγεθος της διαφθοράς που του περιέγραψαν γνώστες της λειτουργίας του ελληνικού κράτους. «Ηταν ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα στην καριέρα μου ως δημοσιογράφου», σημείωσε. Το ερώτημα, βεβαίως, είναι πώς αντιστρέφεται αυτή η κατάσταση, πώς θα πάψουν η ανομία και η διαφθορά να είναι «πλεόνασμα», πώς θα γίνουν ερέθισμα. Ενα πράγμα υπάρχει στη φύση που κάνει όλα τα κύτταρα του αμφιβληστροειδή του βατράχου να ενεργοποιηθούν και να στείλουν μηνύματα επείγοντα στον εγκέφαλο, να τον ξυπνήσουν: Η κίνηση.