Το Σύνταγμα του “λεφτά υπάρχουν”

Αρίστος Δοξιάδης

Σ' ένα από τα πρώτα κείμενα που ανάρτησα στο μπολγκ αυτό είχα ασχοληθεί με το σύνταγμα της χώρας. Είχα κάνει ως πολίτης μερικές παρατηρήσεις. Σήμερα είδα άλλο κείμενο εδώ. Ο συντάκτης του πάει πιο μπροστά. Περιγράφει και αναλύει  το πώς αντιμετωπίζει το σύνταγμα την εργασία και την επιχειρηματικότητα. Δεν μπορούσα καν να φαντασθώ ότι το σύνταγμα ήταν τόσο πρωτόγονο σε σχέση μ' αυτούς τους δύο τομείς της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής..
Τώρα τα πράγματα έχουν ξανα-απλωθεί και ξανα-συζητιούνται. Ας δούμε το θέμα ξανά. 
Κερδισμένοι θα βγούμε.
 Θα έβαζα πάντως άλλον τίτλο.


Αναρτήθηκε στο Protagon στις 29 Μαϊου 2013

Επειδή από το φθινόπωρο θα ξεκινήσει επίσημα η συζήτηση για την αναθεώρηση του Συντάγματος, έψαξα να δω τι γράφει για την οικονομία ή, μάλλον, για τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Με την επιφύλαξη ότι δεν είμαι συνταγματολόγος, να το βασικό μου συμπέρασμα: η ιδιωτική επιχείρηση είναι ένα αναγκαίο κακό, που δεν απαγορεύεται, αλλά δεν έχει καμιά ρητή συνταγματική προστασία, και αν μας συμβεί να υπάρχει, καλύτερα είναι να δραστηριοποιείται σύμφωνα με τις εντολές του κράτους.
Υπάρχουν άρθρα που θεσπίζουν ορισμένα δικαιώματα σχετικά με την οικονομία, τα εξής: Το 12 για τις ενώσεις, τα μη κερδοσκοπικά σωματεία, και τους συνεταιρισμούς. Το 22 για το δικαίωμα της εργασίας. Το 23 για το δικαίωμα στην απεργία και τη συνδικαλιστική ελευθερία.

Υπάρχει και το άρθρο 17 για την ιδιοκτησία, το οποίο ξεκινά ως εξής: «Η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος». Και ακολουθεί το εκτενές άρθρο 17 και το 18, που περιγράφουν τις προϋποθέσεις με τις οποίες η ιδιοκτησία μπορεί να απαλλοτριωθεί. Από τα συμφραζόμενα προκύπτει οτι ο συντακτικός νομοθέτης όταν γράφει «ιδιοκτησία» εννοεί την ακίνητη περιουσία. Δεν γνωρίζω αν έμμεσα καλύπτει και άλλου είδους περιουσιακά στοιχεία.

Μήπως σας φαίνεται ότι λείπει κάτι; Το δικαίωμα στο επιχειρείν, για παράδειγμα; Έχετε δίκιο. Σε όλο το Σύνταγμα οι μόνες αναφορές σε «επιχειρήσεις» είναι στο άρθρο 14, για τις επιχειρήσεις ΜΜΕ και τις επιχειρήσεις-προμηθευτές του Δημοσίου (το περίφημο ζήτημα του βασικού μέτοχου), και στο άρθρο 106, όπου αναφέρονται οι δημόσιες επιχειρήσεις και αυτές που έχουν μονοπωλιακό χαρακτήρα. Το άρθρο πραγματεύεται με ποιες προϋποθέσεις οι μονοπωλιακές επιχειρήσεις και όσες παρέχουν βασικά κοινωνικά αγαθά μπορούν να κρατικοποιηθούν.

Υπάρχει και άλλη μία συναφής αναφορά, πάλι στο άρθρο 106: «2. Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας». Πουθενά δεν καταγράφεται θετικά το δικαίωμα του επιχειρείν ή της «ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας», καταγράφεται μόνο ο περιορισμός.

Συγκρίνετε αυτό, με τον τρόπο που προστατεύεται η ελευθερία των μη κερδοσκοπικών σωματείων:«Αρθρο 12 Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια». 

Δείτε και τον τρόπο που ορίζεται το δικαίωμα στην εργασία:
«Αρθρο 22 1. Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού». 

Και την αναφορά στο συνδικαλισμό και τις απεργίες:
«Αρθρο 23 1. Το Κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών μ’ αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής τους, μέσα στα όρια του νόμου.
2. Η απεργία αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων…». (Μετά συνεχίζει και αναφέρεται σε περιορισμούς δια νόμου στο δικαίωμα απεργίας μόνο για τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα.)
Πάμε πάλι στο άρθρο 12. Εντάξει, τα σωματεία που δεν έχουν σκοπό το κέρδος, έχουν μεγάλη ελευθερία. Οι συνεταιρισμοί όμως; Να τι προβλέπει για αυτούς:
«4. Οι γεωργικοί και αστικοί συνεταιρισμοί κάθε είδους αυτοδιοικούνται σύμφωνα με τους όρους του νόμου και του καταστατικού τους και προστατεύονται και εποπτεύονται από το Κράτος, που είναι υποχρεωμένο να μεριμνά για την ανάπτυξή τους.
5. Επιτρέπεται η σύσταση με νόμο αναγκαστικών συνεταιρισμών που αποβλέπουν στην εκπλήρωση σκοπών κοινής ωφέλειας ή δημόσιου ενδιαφέροντος ή κοινής εκμετάλλευσης γεωργικών εκτάσεων ή άλλης πλουτοπαραγωγικής πηγής, εφόσον πάντως εξασφαλίζεται η ίση μεταχείριση αυτών που συμμετέχουν». 
Οι συνεταιρισμοί λοιπόν προστατεύονται και εποπτεύονται από το κράτος, και μπορεί να είναι και αναγκαστικοί. Αλλά αυτόβουλοι συνεταιρισμοί που δεν εποπτεύονται από το κράτος δεν νοούνται.
Και έχουμε, τέλος, τη μεγαλειώδη σύνθεση όλων αυτών, στην αρχή του άρθρου 106: «1. Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας. Λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών».
Προγραμματίζει και συντονίζει, λοιπόν, τη δραστηριότητα, αλλά ποιων τη δραστηριότητα; Ποια είναι τα υποκείμενα; Οι μισθωτοί, (άρθρο 22), τα σωματεία και οι συνεταιρισμοί (άρθρο 12), οι δημόσιες επιχειρήσεις (άρθρο 106), όλοι αυτοί που προστατεύονται. Α, ναι, ίσως κατά τύχη να υπάρχει και «η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία». Αυτή που ούτε δικαίωμα είναι, ούτε προστατεύεται, αλλά πάντως «δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας».

Οι νομοθέτες, λοιπόν, δεν θεώρησαν σκόπιμο ποτέ να δηλώσουν ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι βασικός πυλώνας της οικονομίας και ότι υπάρχει κάποιο δικαίωμα στο επιχειρείν, αντίστοιχο με το δικαίωμα στην (μισθωτή) εργασία. Αυτό, σε μια χώρα όπου το 35% του ενεργού πληθυσμού είναι αυτοαπασχολούμενοι και εργοδότες.

Λες και η ύπαρξη επιχειρήσεων και κερδών να είναι δεδομένη, κάτι σαν το φυσικό περιβάλλον, και ο νομοθέτης το μόνο που έχει να φροντίσει είναι πώς οι λοιποί πολίτες θα ωφεληθούν ή θα προστατευτούν από αυτά.

Μου φαίνεται ότι οι πολιτικοί και οι νομικοί που συνέταξαν και αναθεώρησαν το Σύνταγμα ήταν κατά βάθος θιασώτες του «λεφτά υπάρχουν» και κρέμονται από χρηματόδενδρα. Αλλά αν είναι έτσι, γιατί δεν έβαλαν και αυτά τα φυτά κάτω από τη σκέπη του αυστηρότατου άρθρου 24 που προστατεύει το περιβάλλον;

Υστερόγραφο: Από το άρθρο 22: «Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας». Απόλυτα σωστό. Μήπως να καθιερωθεί και το δικαίωμα ίσης κοινωνικής ασφάλισης; ‘Η θίγουμε ιερές αγελάδες;